Wandelgebied Sierra de Aracena
In wandelgidsen over Andalusië wordt zelden een apart hoofdstuk ingeruimd voor Sierra de Aracena. Helemaal onbegrijpelijk is dat niet. Het ligt wat in de periferie van Andalusië, kent geen spectaculaire bergtoppen en al helemaal geen keiharde toeristische hotspots. Maar als je tòch in Sevilla moet zijn, doe ons dan een plezier en rijd even door naar het sympathieke, kleinschalige, authentieke en gastvrije Sierra de Aracena. Neem een fraai hotel of eenvoudig hostal in Aracena; een heerlijk stadje voor een langer verblijf!
Drie gebergten zijn in Andalusië van belang. Eén daarvan is de Sierra Morena, een 65 km brede en 500 (!) km lange bergrug die de grens vormt tussen Andalusië en de ‘rest’ van Spanje en waarvan de hoogste top niet hoger is dan 1323 meter.
De westelijke hoek van dit gebergte (959 meter, hoger hebben we ze niet) kennen we als de Sierra de Aracena met het stadje Aracena als kloppend middelpunt. Echte bergen vind je hier niet, wel groene en heerlijk golvende heuvelruggen. Dat groene karakter is te danken aan de stevige hoeveelheid regen die er in de wintermaanden valt (na de Sierra de Grazalema de meeste hoeveelheid neerslag in Andalusië).
Sowieso regent het hier veel vaker dan het nauwelijks 90 km zuidelijker gelegen en gortdroge Sevilla. Wij maakten mee dat we half juni in Aracena op een aangename regenbui werden getrakteerd, terwijl het op hetzelfde moment in Sevilla strakblauw en dik 40 graden was en alleen toeristen en levensmoede Spanjaarden zich op straat vertoonden.
Waarschijnlijk tref je nergens in Andalusië zo’n homogeen, karakteristiek gebleven en kleinschalig gebied aan als de Sierra de Aracena y Picos de Aroche (zoals het door ons beschreven gebied voluit heet). Het ligt een goed uur rijden boven Sevilla en wie uit de bakoven van de hoofdstad van Andalusië komt, gaat dit fijne berggebiedje enorm waarderen. De autorit er naartoe is op zich al een belevenis. Van het drukke, hete, laaggelegen (20 meter boven de zeespiegel!) Sevilla kronkel je over een goede, maar vrij smalle autoweg langzaam richting de groene ‘bergen’ van de Sierra de Aracena.
Waar grote delen van Andalusië sinds de jaren ’60 van de vorige eeuw te maken kregen met snelle economische groei en schaalvergroting (en daardoor toenemende eenvormigheid), is het landschap van de Sierra de Aracena verrassend kleinschalig en divers gebleven. Godzijdank!
Tot het begin van de jaren ’80 was het gebergte ook min of meer afgesloten van de buitenwereld. Pas toen verving een nieuwe en moderne autoweg (de N433) de smalle en slecht geasfalteerde hoofdverbinding naar Sevilla en werd het gebied echt ontsloten.
Door deze gedwongen ‘isolatie’ is de bevolking van de Sierra de Aracena (28 dorpen in totaal) lange tijd op zichzelf aangewezen geweest. Het bestaan was er jarenlang welhaast autarkisch; bijna alles werd zelf gemaakt, gebouwd, verbouwd en gedaan. Iedereen hielp elkaar; vergelijk het met een soort noaberschap. Sámen werd er voor het land gezorgd, sámen werd er geoogst en gezaaid; de sterkeren hielpen de zwakkeren. Voor schaalvergroting was simpelweg geen ruimte (en ook geen behoefte aan!). Hierdoor is het landschap van de Aracena bijna gebleven zoals het was. Met een enorme diversiteit aan gewassen en bomen zoals vijgen, paddenstoelen, vele soorten groenten, fruitbomen, olijven, noten, granen, tamme kastanjes, eucalyptus en vooral veel kurkeiken. En met geiten, kippen, koeien en varkens die overal vrij rondscharrelen en lynxen, keizerarenden en monniksgieren die hier hun veilige habitat vinden.
Het bijzondere aan de Sierra de Aracena is dat er sinds de verbetering van die ‘levensader’ N433 niet eens zo heel veel is veranderd. De bevolking van het gebied maakt zich juist enorm sterk om de kleinschaligheid, onderlinge verbondenheid en zelfstandigheid te behouden. Grote toeristische initiatieven worden buiten de deur gehouden. Net als vroeger, werken de bewoners samen om hun omgeving leefbaar en kleinschalig te houden. Met behoud van traditionele waarden en normen. De wereld verandert al snel genoeg! Die sfeer van verbondenheid is uniek voor de Sierra de Aracena.
Dehesa
Als je gaat wandelen in de Sierra de Aracena, stuit je vroeg of laat op een dehesa. Dehesas zijn karakteristiek voor dit westelijke deel van de Sierra de Morena. Op deze ‘vlakke’ stukken land tussen (vooral) kurkeik- en steeneikbossen graast vee en scharrelen de zwarte Ibérico-varkens hun dagelijkse maal van zoete eikels bij elkaar. De dehesas staan model voor de kleinschaligheid van de hele Sierra de Aracena. Voordeel is dat de vele bomen (en de omzoomde paden die er doorheen lopen) in de warme maanden schaduw bieden aan wandelaars. En in de lente is de ondergrond bedekt met een kleurig en geurend tapijt van tientallen soorten bloemen waar vlinders en insecten rondfladderen.
Ibérico-varkens
Het woord ‘varkens’ is gevallen. De Sierra de Aracena staat bekend om het beroemde zwarte Ibérico-varken dat, eenmaal het loodje gelegd, de onvolprezen jamón Ibérico levert. Centrum van deze productie van de Pata Negra (‘zwarte poot’), zoals de ham hier heet, is weliswaar Jabugo, maar deze heerlijke, ietwat zoete ham kun je overal eten en kopen. In Aracena zelf vind je een hammuseum. Het is klein en biedt eigenlijk een wat teleurstellende tentoonstelling. Kijk in ieder geval even de korte, Engelstalige documentaire over de dehesa. Ook leuk zijn de verschillende hammen uit alle delen van Spanje. Hoe dan ook: het is een tip op een regenachtige dag; in een uurtje ben je er wel doorheen. Let op dat het museum op de meest onverwachte momenten gesloten kan zijn omdat er weer een of andere feestdag wordt gevierd. Voor de toegangsprijs (€ 3,50) hoef je het niet te laten.
Voor wie echt wat op wil steken van de beroemde ham van de Sierra de Aracena, is een bezoek aan een varkensboerderij een aanrader. Hier worden de varkens vetgemest met eikels en, mooier kunnen we het niet maken, verwerkt worden tot ham.
Wij bezochten de Jamones Eíriz in Corteconcepíon, een dorpje ten oosten van Aracena. Je kunt het combineren met Walk 1 uit de gids Walking in Andalucía van Guy Hunter-Watts. Een bezoek houdt in dat je de dehesa krijgt te zien waar de varkens hun eikels bij elkaar scharrelen én een volledig overzicht krijgt van het hele productieproces van de ham (behalve de slacht..). Aan het eind van de rondleiding krijg je uiteraard een bordje Ibérico en een glas wijn en kun je eventueel een portie verse ham inslaan.
Check de website even voor de tijden van de rondleiding. In ieder geval één van de medewerkers van het bedrijf spreekt uitstekend Engels, mocht je geen Spaans verstaan. Goedkoop is een rondleiding overigens niet. Je betaalt € 42,50 per persoon, maar dan ben je wel je 2,5 uur onder de pannen. Of het dat waard is? Het spaart een bezoek uit aan het hammuseum in Aracena (€ 3,50) en bovendien keer je met een redelijk gevuld buikje weer huiswaarts. Vergeet vooral ook niet dat goede Ibérico ham een prijs heeft en de proeverij bij de prijs is inbegrepen. Wij vonden het in ieder geval beslist de moeite waard!
Standplaats Aracena
Aracena is onbetwist het kloppende hart van de Sierra de Aracena. Een uitstekende plek om een paar dagen tot rust te komen! Deze fijne en verrassend grote plaats met 7500 inwoners kent veel voorzieningen (er is zelfs een eigen theater; gedraaid door vrijwilligers) en heeft een creatieve en zelfs licht artistieke vibe. De mensen zijn er ontspannen en behulpzaam. Er is een ruime keuze aan cafés, restaurants en (steeds meer) hotels en hostals. Het centrum is ruim opgezet met als centraal ontmoetingspunt het klassiek aandoende Plaza Margués de Aracena waar omheen de meeste cafés en restaurants zijn gegroepeerd. In Aracena vind je genoeg winkels, bakkertjes, slagers en supermarkten. Aan de rand van het stadje ligt zelfs een nieuwe en goed gesorteerde Lidl. Mocht je niet zonder kunnen. En anders kun je terecht bij een goed gesorteerde Spar.
Bezienswaardigheden in Aracena zijn het (zwaar) gerestaureerd kasteel Cerro del Castillo (gebouwd in het midden van de 13e eeuw, in gebruik tot het begin van de 16e eeuw. Te bezoeken) met daarnaast de kerk op de heuvel die het stadje domineert.
Dé grote publiekstrekker echter zijn de Gruta de las Maravillas die centraal in het stadje liggen. Ze behoren tot de mooiste van Spanje en dat kunnen we niet ontkennen. Een wandeling door de grotten (onder leiding van een gids) duurt ongeveer een uur. Het is er niet koud, dus een dikke jas kun je thuis laten. Stevige schoenen en een flesje water zijn wel aan te raden. De toegangsprijs bedraagt € 10,-. Kaartjes koop je bij de kassa aan het begin van de grot. Per dag worden er maximaal 1000 bezoekers toegelaten.
Wie Aracena vanuit het zuiden nadert, komt langs het gigantische mijnbouwgebied en gelijknamige dorp Minas de Riotinto waar tot in de jaren ’70 duizenden (20.000!) arbeiders en hun gezinnen zich onder de Britse eigenaar Rio Tinto Company het graf in werkten. Op zoek naar vooral koper. Ooit was het de allergrootste kopermijn in de wereld. De mijn wordt nu nog steeds gebruikt om mineraal Pyriet te winnen waar weer zwavelzuur van wordt gemaakt. De aanslag op het landschap was en is enorm; hele dorpen zijn verdwenen en elders weer opgebouwd. Een zeer surrealistisch landschap, voor wie er voor het eerst doorheen rijdt. De mijn is overigens vandaag de dag niet meer in Engelse handen. In xx werd de mijn verkocht aan twee partijen uit Canada en de Verenigde Staten.
Wie interesse heeft in de mijn van Riotinto, begint het beste in het mijnmuseum van Minas de Riotinto dat zeker de moeite waard is. Je krijgt er aan de hand van maquettes en foto’s een prima beeld van hoe het landschap rond Minas de Riotinto in de loop der eeuwen is veranderd. En hoe het dorp Minas de Riotinto zelfs in zijn geheel werd opgeslokt door de mijn en op een andere plek weer werd opgebouwd.
Zo’n 5 kilometer buiten Minas de Riotinto rijdt verder een 20e eeuwse dieseltrein met originele houten wagons rond die een deel van het immense mijngebied doorkruist. Deze treinlijn (gebouwd in 1875) werd overigens vroeger gebruikt om mijnwerkers naar hun werkplek te vervoeren. Naast de hoofdlijn waren er talloze zijlijntjes zodat arbeiders vanuit hun woonplaats op de trein konden stappen. De laatste trein met mijnwerkers reed in 1975, daarna bleef het stil tot de lijn in de jaren ’90 werd heropend voor toeristen. De treinrit voelt als een reis door het Wilde Westen.
Museum en trein zijn niet gratis. De toegang voor het museum bedraagt € 5, een 22 km lange rit met de trein (heen en terug zelfde traject) kost € 11,-. Combitickets zijn beschikbaar.
Wie er nog niet genoeg van heeft kan ook nog de Mina Pena de Hierro bezoeken op 10 km van Minas de Riotinto. Goed beschouwd loop je door een oude mijngang die uitkomt bij een enorm gevuld kratermeer. Zeer fotogeniek.
Meer weten over de Minas Riotinto? Lees dan het zeer uitgebreide verhaal op de uitstekende site andalucia.com.
Ons verblijf
Hotel Essentia
Hotel Essentia is een typisch gevalletje ‘designhotel’ en past perfect in de toenemende interesse voor het gebied . Zeker voor wie al een paar dagen of weken in ‘gewone’ dorpshostals slaapt, is het hotel een meer dan aangename onderbreking. Fijne lichte kamers (iedere kamer is anders ingericht, design…), Engelssprekend personeel, een uitstekende receptie, persoonlijke benadering, een binnentuin waar je kunt eten en ontbijten en een zwembadje met een ligweide.
Het eten in het restaurant is van een verrassend hoge kwaliteit (en echt beter dan je gemiddeld gewend bent!). En dat ook nog eens tegen redelijke prijzen voor hetgeen je krijgt; reken op 25 euro p.p. als je het niet al te gek maakt . Duidelijk aandacht voor de presentatie en kwaliteit van de producten. Prettig personeel. Veel gebruik van producten die in de streek voorkomen (ham, paddenstoelen, vijgen, noten etc). Fijne wijnen. Beste restaurant van Aracena.
Voor een tweepersoonskamer incl. ontbijt betaal je (afhankelijk van het seizoen) tussen de € 100,- en € 130,- wat behoorlijk stevig is voor Spaanse begrippen. Maar je krijgt er ook wel het e.e.a. voor terug; vooral de grote, dikke, witte, naar een bloemenweide geurende, boterzachte hotelhanddoeken zijn een waar genot. In het weekend kun je in de regel alleen voor twee nachten boeken.
Hotel Casa Rural Cinco Balcones
Casa Rural Cinco Balcones is goed beschouwd geen Casa Rural want het ligt midden in Aracena. Wat het wel is, is een eerlijk en authentiek familiehotel waar service en gastvrijheid nog met hoofdletters worden geschreven. In maart 2019 boekten wij er maar liefst zes nachten en wat waren we oh zo blij als we ons na een lange wandeldag weer konden laven aan de fantastische zorgen van eigenaar Miguel. Natuurlijk, de inrichting is niet state of the art, om niet te zeggen, best lelijk, maar het gaat uiteindelijk dat je je ergens thuis gaat voelen en dat ga je in Cinco Balcones zonder enige twijfel.
Wat kun je verwachten? Een kamer voor € 60,- per nacht met een klein balkonnetje, een douche en airco. Bijna alle kamers liggen aan de straatkant, dus het geluid van optrekkende brommers en auto’s krijg je er gratis bij. Er is een gemeenschappelijke keuken met ruim kookgerei en een koelkast die je kunt gebruiken. Tijdens ons verblijf maakte er buiten ons niemand gebruik van. Het is wel de bedoeling dat je na gebruik je eigen vaat afwast en de keuken schoon achterlaat. Bij mooi weer kun je ook nog op het grote binnenterras aan de achterkant zitten waar tafels en parasols staan.
Het ontbijt is niet bij de overnachtingsprijs inbegrepen, maar kost slechts € 2,50 voor een basisontbijt. Dat betekent: pan (con tomate en met kaas of jam) en koffie of thee. Verse jus d’orange kun je los bij bestellen. Het dagelijkse ontbijt nuttig je in het café dat bij het hotel hoort. Hier komen Spanjaarden vooral in de ochtend hun koffie (of bier…) drinken en een broodje weghappen: levendigheid gegarandeerd. Bij mooi weer kun je op het terrasje voor de deur ontbijten. Of ‘s middags een biertje drinken. Dikke aanrader, dit hotel!
Wandelkaarten en -gidsen over de Sierra de Aracena
- Walking in Andalucía (36 routes in Andalucía’s Natural Parks), uitg. Cicerone.
- Wandelgids Walk! Sierra de Aracena, Discovery Walking.
- Wandelkaart Tour & Trail Sierra de Aracena, Discovery Walking.
- Bekijk ook onze pagina ‘Gidsen en kaarten’.
Georganiseerd naar Sierra de Aracena
De volgende reisorganisaties hebben wandelreizen in hun programma naar de Sierra de Aracena:
- SNP Natuurreizen: een 8-daagse individuele reis Verwenweek in onontdekt Andalusië.
- Lopus Wandelreizen: een 8-daagse groepsreis Aracena.
- Topo Actief: een 8-daagse individuele reis Sierra de Aracena.
- Aarts Wandelreizen: een individuele wandelreis Sierra de Aracena.